Cumha Chaluim Iain MhicGill-Eain

I
Tha an saoghal fhathast àlainn
ged nach eil thu ann.
Is labhar an Uibhist a’ Ghàidhlig
ged tha thusa an Cnoc Hàllainn
is do bheul gun chainnt.

’S gann as urrainn dhomh smaointinn
gu bheil Gàidheal beò
’s nach eil thu ’n àiteigin ri t’ fhaotainn
eadar Griomasaigh ’s an Caolas,
a’ beothachadh na cuimhne aosta
le coibhneas is le spòrs.

Gu bheil thusa an Cnoc Hàllainn,
’s ged tha an còmhlan còir
– cho còir ’s a gheibhear an àite –
nach cluinnear ann am bristeadh gàire
no gliong air teud an òir.

Nan robh thu anns a’ Chlachan
no air Cnoc an Rà,
bhiodh tu am measg leth do chàirdean,
am measg nan daoine dìreach còire,
brod nan Leathanach ’s nan Leòdach.
Chan eil an duslach lag.

Nan robh thu an Sròn Dhiùrainis
bhiodh tu an àite math,
measg an leth eile dhe do chàirdean,
measg Clann MhicNeacail do mhàthar,
measg fir mhòra chòir’ a’ Bhràighe.
Chan eil an duslach lag.

Nan robh thu anns a’ Chlachan eile
tha bhos ann an Loch Aills,
bhiodh am fear treun ud dhe do shinnsre,
Ruairi Beag a’ chlogaid dhrìlsich,
moiteil ’s e deanamh gluasaid
gu do leigeil-sa ri ghualainn –
nan tigeadh tu a-nall.

Chan eil mi eòlach an Cnoc Hàllainn
ach tha thusa ann,
’s ged nach robh cuide riut ach an Eòsag,
b’ ainneamh is uasal an còmhlan –
ach chan eil sin gann.

O nach eil thu anns a’ Chlachan
no air Cnoc an Rà
measg nan Leathanach ’s nan Leòdach,
dh’fhàg sinn thu am measg Chlann Dòmhnaill.
Chan eil àite ’s fheàrr.

Measg nan daoine treuna còire
tha thu anns an ùir:
on bu thoigh leinn riamh Clann Dòmhnaill
thug sinn dhaibh a’ ghibht bu chòire
nuair chuir sinn thu ’nan ùir.

Dhaibhsan aig a bheil ’s ann bheirear,
eadhon an uaisle fhèin:
thug sinn thusa do dh’Uibhist
– ’s gum b’ e do roghainn fhèin –
thug sinn thusa do dh’Uibhist,
’s cha mhiste i do chrè.

II
Tha iomadh duine bochd an Albainn
dhan tug thu togail agus cliù:
’s ann a thog thu ’n t-iriosal
a chuir ar linn air chùl.
Thug iad dhutsa barrachd
na bheireadh iad do chàch
on thug thu dhaibh an dùrachd
bu ghrìosach fo do bhàidh.
Mhothaich iadsan an dealas
a bha socair ’na do dhòigh,
thuig iad doimhne throm do dhaondachd
nuair a b’ aotroime do spòrs.

Tha sgeul ort an Cois Fhairge
ann an Èirinn thall:
eadar an Ceathramh Ruadh is Spideal
dh’fhàg thu iomadh snaidhm.
Bha thu aig Gàidheil Èirinn
mar fhear dhuibh fhèin ’s dhen dream.
Dh’aithnich iad annadsa an fhèile
nach do reub an cuan,
nach do mhill mìle bliadhna:
buaidh a’ Ghàidheil buan.

Dhearbh thu ann an Sealtainn
agus anns an t-Suain
agus ann an Lochlann
nach eil seirbhe anns a’ chuan;
nach eil sa ghamhlas ach facal
a thachdas fìrinn bhuan.
On bu mhùirnean thu don Ghàidheal
bu mhùirnean thu don Ghall.
On bha t’ ùidh anns an duine
’s nach b’ aithne dhut an fhoill,
no sliomaireachd no sodal stàite,
rinn thu Gàidheil dhe na Goill.

Dh’fhalbh mòran dhe do chàirdean,
mòran de dh’uaislean nan Gàidheal.

Dh’fhalbh Donnchadh Peigh’nn nan Aoireann
agus Dòmhnall Ruadh Phàislig,
’s an tè on d’ fhuair thu an dà mhìorbhail,
Bean MhicCarmaig à Hàclait;
ach tha tèile ’n Lìonacro
dha bheil thu fhathast an làthair,
tè nach do chùm bhuat an stòras
bha an Tròndairnis a h-àrach.

Dh’fhalbh ceathrar air robh Aonghas;
MacMhaoilein ’s an dà MhacGill-Fhialain
agus fear de Chloinn MhicNeacail:
Uibhisteach, Badhlaich agus Sgitheanach.
Tha ’n Sgitheanach an Sròn Dhiùrainis,
fear bu dlùth dhut ann an càirdeas,
sùil na tuigse, beul a’ chiùil,
Aonghas còir ciùin làidir.

Dh’fhalbh Uilleam MacGill-Eain,
fear on d’ fhuair thu bàrr na prìse;
oileanach mòr Mhic a’ Phearsain,
tànaistear MhicÀidh ’s MhicCruimein,
prìomhair ann an ceòl na pìoba.

Tha fear liath air an Druim Bhuidhe
a-bhos ann an Loch Aills
nach cuir air dhìochain do bhruidheann
’s nach sòradh sgeul no rann:
Calum cho maireann dha ri bheò
ri Iain Mac Mhurchaidh anns a’ Chrò.

’S tha fear liath eile ’m Barraigh,
Calum eile, beul an àigh,
iuchair a’ chiùil is meur na h-ealain,
an cridhe farsaing fialaidh blàth,
ceann sna thaisgeadh leug ar n-eòlais,
àilleagan Chlann Nèill ’s Chlann Dòmhnaill.

Bha thu an Drochaid Aonachain
mar Dhòmhnallach nam buadh,
am Mòrair is an Àrasaig
agus an Gleann Ruaidh.

Ann an glinn nan Granndach,
eadar Ceannachnoc ’s Coire Monaidh
fhuair is thug thu ’n coibheas
a dh’fhàs mud cheum le sonas.

Bha thu san Ros Mhuileach
mar Leathanach nach trèigeadh,
mar Eachann Bacach air tigh’nn dhachaigh
l’ a leòin à Inbhir Chèitein.

III
Ghabh thu an ratreuta,
fhir bhig a’ chridhe mhòir,
ghabh thu do dhìon air cùl a’ ghàrraidh
far ’m mìlse muran na Gàidhlig,
fhir bhig an treuntais mhòir.

Ghabh thu an ratreuta
gus an iomall shiar,
thusa nach do ghabh am bristeadh,
nach do bhristeadh riamh,
a ràinig beul na h-uaghach
is do spiorad sìor bhuadhach.

’S tric a bhios mi faighneachd
dhe mo chridhe fhìn
an e creideamh na Ròimhe
no cruadal annasach ’nad sheòrsa
a chuir do threuntas g’ a àirde
mar gum b’ ann gun strì.

Is daor a cheannaich thusa ’n t-uabhar
a cheannaich sinne ’nad bhàs:
fad cheithir bliadhna gun àrdan
chleith thu do chinnt air do chàirdean
cho faisg ’s a bha do bhàs.

Is daor a cheannaich sinne ’n t-uabhar
a mhiadaich le do bhàs:
gu robh do threuntas ’na mhìorbhail
air falach ’na do spòrs;
gur tearc a chunnacas do leithid
ann a leithid de chàs.

Is daor a cheannaich thusa ’n t-iasgach
nuair bha am pianadh ’nad fheòil,
nuair thug do lìon a-staigh na bradain
thàrr-gheala lìomhach ’nan stòr;
le lìon do cheithir bliadhna ciùrraidh
thug thu cliù dhuinn thar gach stòir.

IV
’S tric a bha thu ’n Uibhist,
eilean t’ eòrna nach bu ghann,
’s tu togail mar gun shaothair
am bàrr a thuit gud làimh,
do shaothair air falach anns a’ choibhneas,
adagan aoibhneach do spòrs.

Ach thàinig earrach eile
is chaidh thu thar Chuan Sgìthe.
Saoil an deachaidh tu a dh’Uibhist
led chorp an ceann do strìthe?
An deach thu dhachaigh a dh’Uibhist
a dh’fheitheamh ceann na crìche?

Dhìrich mi Dùn Cana
Dihaoine ro do bhàs,
cha robh mo shùil ach air Uibhist
– cha b’ ionann ’s mar a b’ à’ist –
dhìochainich mi ’n Cuilitheann
’s mo shùil air a’ Bheinn Mhòir,
air Teacal is air Stadhlabhal.
’S ann dh’fhàs iad uile mòr.

’N Dimàirt sin às a dheaghaidh
thàinig Pàdraig leis an sgeul,
le naidheachd a chunnaic mi ’na aodann:
gun d’ fhalbh do spiorad treun.
Bha fhios a’m gun d’ fhalbh thu gun bhristeadh,
gu robh do bhuaidh gun bheud.

Air an ath Dhihaoine
bha ’n t-aonadh mu do ghiùlan:
Caimbeulach ’s dà Dhòmhnallach
a’ treòrachadh do chùrsa.
Thugadh do chorp a Chnoc Hàllainn
fo bhrat is sgàil an ciùil-san.

On a b’ fhiach e an ceòl
thug iad an Leathanach da Chrò;
Dòmhnallach, Caimbeulach, MacCruimein:
fhuair e greadhnachas an Uibhist.

Agus tha gainmheach gheal Cnoc Hàllainn
’na laighe gu h-aotrom air cnàmhan
an fhir sin nach do chlaoidh an t-ànradh
a spiorad mòr ged bha a dheuchainn
fad cheithir bliadhna thar innse
’s e ’n sàs an obair a dhìlse.

’S ged nach eil e anns a’ Chlachan
ann an Ratharsair nan Leòdach,
tha e cheart cho math an Uibhist.
Bu mhòr a chomain air Clann Dòmhnaill.