Somhairle MacGill-Eain Air-loidhne
Bàrdachd
separator
 
Eachdraidh-beatha Bàrdachd Sgrìobhaidhean Lèirmheasach Leabhar-chlàr Companaich Litreachail eadar-nàiseanta Foillsichidhean Duaisean agus Urraman Clàr-eachdraidh
img
Urras Shomhairle
An t-Urras
Eachdraidh
Na h-Urrasairean
Obair an Urrais
Bòrd Stiùiridh
Partners Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Sabhal Mòr Ostaig Scottish Arts Council Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Awards for All Comunn na Gàidhlig Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig Scottish Arts Council Awards for All Comunn na Gàidhlig The PRS Foundation for New Music Gaelic Arts Highland 2007 Bòrd na Gàidhlig UK LEADER Gaelic Media Service Comunn na Gàidhlig
Naidheachd Gailearaidh Meadhanan Mapaichean Cuimhneachain

'

Uamha ’n Òir

I
Chaidh fear a-staigh a dh’Uamha ’n Òir
is chaoidh e dhìth gun trì làmhan,
nach robh a dhà dhiubh anns a’ phìob
agus an tèile sa chlaidheamh.

Thàinig gaoir on Uamha fhèin,
a’ phiob ag èigheach a shoraidh,
ged bha minn bheaga agus laoigh
gu labhar coma air a’ bhearradh.

Na mic uchda anns an t-suain
no màgail air na làir bhoga
far nach cluinnte geum an laoigh
no minn a’ meigeadaich air bruthaich.

Sùil nam fear feachda far a bheil
an t-eathar gorm air a beul fòidhpe,
a druim ’na fiaclan eagach sàibh
eadar Rubha nan Clach is Glàmaig.

An tuigeadh fear no bean no mac
gearan is dùbhlan na pìoba,
agus na thuig MacCruimein fhèin
miolaran na galla liùgaich?

Dè chuir esan far nach robh
fuireach no ruigheachd no tilleadh
’s gun aon ghuth o mhuir no tìr
a dh’innse dè bha san t-sireadh?

Carson a dh’fhàg e Dùis MhicLeòid,
na bruthaichean gorma ’s na lochan,
na rubhannan, na h-eileanan ’s na tràighean,
an t-aran, an fheòil ’s am fìon
’s an t-eathar mòr ud air an fhàire,
an Cuilitheann far an robh e riamh?

Carson a dh’fhàg e Dùis MhicLeòid
’s a’ mhil ’s an spìosraidh air a bhilean
agus na seilleanan ’na chluasan,
an sùgradh ’s am moladh ’s an ceòl,
na geallaidhean binne ’s na duaisean
is brìodal labhar an òil?

Cò eile dh’fhàgadh Dùis MhicLeòid
’s gun e ri cosnadh an dìol-dèirce,
’s gun e ga bhioradh leis an àrdan,
ach rathail làidir sona òg,
gun fhaileadh le uisge na tàmailt
’s gun bhadhbh an aithreachais air a thòir?

Cha robh a Dhall-san air an spiris
eadar a chridhe ’s eanchainn
a’ maistreadh Nàdair le loinid,
a’ cur a’ bhainne ’na fhuil
agus na blàthaich ’na h-eabar
air bruaich shleamhainn an t-sluic.

Carson a dh’fhàg e ’n tìr
agus a dh’fhalbh e idir?
Cha robh bàirligeadh ann,
cha robh sgiùrsadh fon ghrèin
ach am facal diùid fann
eadar an eanchainn ’s an cridhe,

a thuirt an eanchainn ris an fheòil
mun do ghluaiseadh an cridhe
nach b’ e ’n fhaodail a bh’ ann,
nach robh sàsachadh idir
gus am fairicheadh e ’m bann
a thig à ceàrdaich a’ chridhe.

Cha do dh’fhuirich e ris a’ ghrèin
’s i moch a-màireach air a’ Mhàm
cho geal glan ’s a bha i riamh
gus an dreigheadh i sa chuan
gun aon sgàile air a fiamh.

Cha do dh’fhuirich e ris an t-sruth
a ghlanas cridhe le muir-làn
agus dhìochainich e ’n dòigh
a th’ aig an latha air an glas-
ghlaodh a dheiltreadh leis an òr.

Cha fhac’ e ghealach buidhe mòr
os cionn a’ Chuilithinn ’na stad
’s a lorgan ’nam buinn dhen òr
air leaghadh is ’nan sìol air sàl.
Chan fhac’ e h-èirigh air an Stòr.

II
An dara fear an Uamha ’n Òir
le armachd agus ceithir làmhan,
bha a dhà dhiubh anns a’ phìob,
tè san sgiath is tè sa chlaidheamh.

Claidheamh glas dhen chruaidh gun ainm
tha trom is maol leis an eu-dòchas
agus sgiath nach gabhadh toll
no sgàineadh is a h-uabhar breòite.

Cha b’ e ìobhairi no airgead
a bh’ air na dosan ’s air an fheadan
ach cearcaill dhen a’ mheatal ghlas
a phiocadh à creachainn a’ chridhe,

far a bheil fead aig gaoith an dùbhlain
ri stacan ’s ri bearraidhean nan càs
agus an teine tha san spiorad
a’ streap ri mullach reòta ghràidh,

far an loisgear iomadh miann
a th’ ann am binneanan na colainn
gus am bi an spiorad fhèin
air a’ bhiod nach ruig an aiteamh.

Cha b’ aithne dhàsan dè ’n call
a thàinig air a’ chiad MhacCruimein
ach thuig e faclan a’ chiùil
mar a chual’ e san aithris.

Nach robh coltas idir ann
gun tilleadh e fhèin gu sìorraidh,
’s ged a bhitheadh na h-airm saor
nach robh an cridhe gan iarraidh

ach mar chòmhdach an treuntais
nach deanadh strìochdadh ga dheòin,
’s ged nach robh feum san t-sireadh
nach biodh an ealain gun trèoir.

’S gum b’ urrainn dha seòrsa roghainn
is cumadh a chur air a chliù:
cha bu mhist’ e ainm a’ churaidh
fhàgail am Boidhreig ’s anns an Dùn.

Ach bha esan far an robh
ceistean a’ teannachadh an teanchrach;
ged a bha a làmhan saor,
bha grèim is toinneamh air eanchainn.

Chunnaic e dubhar a’ bhàis
air glinn ’s air machraichean ’s air monadh
agus do-sheachantas nan càs
mun d’ chuir e chùl ris an latha.

’S mun d’ ghabh e chead de Dhùis MhicLeòid
air an t-sireadh nach do thuig e,
cuimhneachadh briathran a’ chiùil,
gearan is dùbhlan fir eile.

Cha robh a dhùil-san ri maoin
no ri cumhachd an òir no ’n airgid
’s cha mhò ri fàbhar no duais
no gluasad ris an canar dòchas.

Chunnaic e each mòr a spèis
air srèin ’s air teadhair aig na bha
agus ullachadh nan ròp
a’ maoidheadh sgeine a chràidh.

Aigeach a rùin ’na ghearran truagh
fo chuip a’ mhormhair dho-fhaicsinn
agus a bhàta ciallach dubh
’na plaosgan uighe air an fhairge.

Sgrìob Liath an Earraich air an tìr
agus an tuath gun treòir gun tuigse,
doicheallach ’na thriath san Dùn
agus an seann chomann briste.

Cha robh ’n ìobairt gu feum,
cha b’ e ìobairt a bh’ innte,
Òir cha robh i co-dhiù
ach ’na smùirnean air cùl inntinn.

Dh’fhàgadh e na bh’ ann ri linn
air sgàth teicheadh ro na bhitheadh,
Òir chunnaic e am balla gorm
a’ dol ’na liathtas plamach ruighinn.

Shaoil e gu robh an ceòl fhèin
gun dachaigh saoghail ach an doilleir
’s nach robh ann ach a’ chaoir
a’ lasadh faileasan na h-uamha.

Gan lasadh leis an lasair bhaoith
nach cuireadh solas air am fàth
air chor ’s gum faicte ’nam fiamh
barrachd na liathtas a’ bhàis.

Chaidh e staigh a bheul a’ bhais
ag aithris air ceòl nach do thuig e:
bha fhios aige nach robh ann
ach an siubhal gun cheann-uidhe.

Bha fhios aige nach do thill
am fear eile dhe chinneadh,
agus bha ‘Cha thill’ ’na cheann,
ceithir làmhan is aon chridhe.

Aon chridhe, agus a dhà
a’ trod ri chèile air an starsaich,
dùthchas is dualchas a shluaigh
ag aithris na brèige ’s na braide.

Fear eile feadaireachd leis fhèin
le fead an athais ’s na sgeige;
ged a bha an fhanaid ann,
cha robh misneachd no teagamh.

Cridhe fir an Uamha ’n Òir
’s dithis a’ cnàmhan ’s a’ còmhstri
ann am broinn a chridhe fhèin,
’s a’ cluinntinn feadaireachd neònaich.

Ag ràdha nach b’ e mhiann a bhith
air taobh a dhùthchais no dhualchais,
gu robh esan saor ’s nach b’ fhiù
leis a bhith ’n eisimeil am buairidh.

Gun deanadh esan rud nach d’ rinn
fear eile de phìobairean nan Leòdach,
nach robh anns an Fheadan Dhubh
ach am beul truagh breòite.

Nach cuireadh toinneamh ann an càs,
nach tilleadh ruaig no creach no dòrainn,
gort no anacair no fuath,
no bàs thruaghan ’s mhaithean mòra.

Gu robh e ’na ghrodadh binn
a mhealladh grodadh an dùthchais,
gu robh a bheothantas ’na sgeig,
a bhinneas do-labhairt ’na mhòrchuis.

’Na dhùbhlan àrd on chridhe bhochd,
plumanaich thonn ris an stalla,
bileagan feòir gun bhrìgh air Òir
shleamhainn mhosganaich na creige.

Cùirneinean neoni de dhriùchd
a loisgteadh le grèin an aintheas,
sligean sgiolta air an tràigh
anns an t-seann fhear ’s san leanabh.

Chaidh e staigh a dh’Uamha ’n Òir
le laige nan arm is na pìoba,
o chridhe ’s o bheul ’s o làimh
seòrsa misneachd ’na dhìobhail.

III
Dithis ann an Uamha ’n Òir
a’ meòrachadh air a’ bhàs
is beòil chuimir nan òg
gan cumadh airson ceudan pòg
ann an coilltean maotha ’n fhàis
thall ’s a-bhos an Dùis MhicLeòid
ris a’ Bhealltainn bhuidhe bhlàith.

Dithis anns an Uamha chiair
air am mealladh le dà cheòl,
fear aineolach is fear gun rian,
gun fheart air na chual’ e riamh
’s fhios aige nach tàinig sgial
air an fhear eile ach an sgleò.

Monmhar mu bhriathran ciùil
a thog cluas nach d’ fhan ri cèill,
mar siud ’s mar seo, gun chinnt gun iùl,
a’ dol am meud nuair dh’èireadh sùrd,
is uaireannan a’ call a lùiths,
’na bhristeadh thonn air cladach cèin.

Puirt eile mu chabair an Dùin
’s puirt eile ann an Dùis MhicLeòid
agus iad uile air cùl
a’ ghàrraidh nach leum an dùil
mura h-eil i treun le rùn
cridhe neartaicheas an sgleò.

’S i ’g àicheadh gur h-e sgleò a th’ ann
a chionn nach sgarar an spèis
on chlaistneachd chumanta ’s on t-sùil,
on bhlas, on t-suathadh ’s on tùis
a dh’èireas leis a’ mhadainn ùir
agus ri faire an aoin rèil.

An sgleò ’na sholas glan dha fhèin,
an dùil ’s an cridhe air aon ràmh,
mùchadh air an t-sùil ’s a’ chluais
nach fhac ’s nach èist ri ‘ma’ no duais,
dhan coingeis beucaich a’ chuain
is òb caol dùinte ’na thàmh.

Cha do chuir e dheth a cheòl
airson saoradh nan làmh,
’s ann chaidh a’ ghalla ’na cheann
’s ’na chridhe, agus chuir i bann
is bacadh air an fhuil gu teann
’s e dol air adhart ’na phràmh.

Gun strì ach agairt a’ chiùil,
cha do leig e às a’ phìob.
’S ann bha ’n claidheamh gun fheum,
’s e ’n ceòl a neartaich a cheum,
’s e ’n ceòl fhèin a rinn an t-strì.

Aig a’ phìob a bha bhuaidh,
seorsa buaidh ann an dìth
gach comharraidh a thig air fiamh
na h-Uamha dorcha ’s an spèir chiair
’s gach dath is òradh chuireas grian
air muir ’s air fearann ’s air gnìomh.

Na thuig MacCruimein fhèin an ceòl,
a shloinneadh n’ a run n’ a fhàth,
an argamaid a bha ’na ghaoir,
ge lag nas treasa na ’n laoch
bu treasa chunnacas air raon
a’ gleac ri gall’ uaine bhàis?

An dara fear ’s a ghleac gun sgoinn
a dh’aindeoin dùblachadh a làmh,
thàinig esan le thoil fhèin
is rabhadh eanchainn gu robh cheum
air frith-rathad gun leus gun fheum
’s gum b’ e ghall’ uaine am bàs.

Thill cù eile ’s e air fhaileadh,
thill e còmh ris an spiorad,
an ceòl a thàinig ’s nach d’ fhalbh
fhad ’s a bha Leòdaich san Dùn
mun do shìolaidh asta ’n gnàths
a bha ’n cuislean triatha ’s Dùis
mun robh an fhraineach air fàs.

Mun d’ fhàs i tiugh os cionn an fheòir
’s a cop uaine mun bheul
tron tàinig anail nan ceòl
a’ còmhstri ri bràdair an Doill
anns na loisgeadh miann is dùil
a dh’agair nach b’ e ’m bàs ’s an fhoill
a bha sa chonnsachadh chiùin
a mhathaich tairbhe bhith san fheòil.

Dithis ann an Uamha ’n Òir
a’ dol an coinneamh a’ bhàis:
fear nach cuala mun chù,
a neart aineolas nan òg;
an dàrna fear le barrachd lùiths
agus an laige thar gach laige,
’s fhios aige gu robh an cù
de choin uamhalta bhàis
’s gu robh a fiaclan cheart cho fada.

Mo dhìth, mo dhìth
le ceithir làmhan,
da làimh sa phìob
is tè san sgiath
is tè sa chlaidheamh.

Mo dhìth, mo dhìth
le ceann is cridhe,
sùil chiar sa cheann
’s gun sùil sa chridhe.

 

* * *


Sgrùd liosta nan dàn a rèir na h-ama

Sgrùd liosta nan dàn an òrdugh na h-aibidil

Childhood in Raasay Childhood in Raasay


Dàin a rèir an ainm

Gailearaidh
   
'