An Cuilitheann
EARRANN VI
Fhuair mise deuchainn gun fhaochadh
on latha chuireadh mi air Long nan Daoine.
Bha mi ’n Geusto a’ buain maoraich
an uair a ghlacadh mi ’s mi ’m aonar.
Dh’fhuiling mi daorsa nan stràc,
an dubh-chosnadh is grian le àin
a shearg m’ fheòil air mo chnàmhan
’s a rinn creachadh air a’ bhlàth òg
a bha ’na mo ghruaidhean ’s ’nam aodann
mun tàinig dunachd air mo shaoghal.
’S ioma deuchainn mun cuala
mi fhìn san Eilean ron uair ud;
ach cò fhuair uiread rium no leth dheth?
A Dhia nan gràs agus a Chrìosda,
cha bu mhòr m’ iarrtas
ach cha d’ fhuair mi de bhàidh bhig
fiù ’s gu faicinn air fàire
Beinn Dubhagraich, far robh an àirigh
’nam òige, no cladh mo chàirdean.
’S ioma nì thig air na bochdan
ach cha d’ fhuiling neach mo lochd-sa,
ged bha mi sona nuair bha mi òg,
a dh’aindeoin bochdainn, an Dùis MhicLeòid.
An uair a dh’èireas mi sa mhadainn
chan fhaic mi ach na raointean glasa,
far a bheil saothair is ànradh
’s am fonn e fhèin an ìmpis sgàineadh
le teas murtail na grèine cràitich.
Saothair, acras, fannachd, tàmailt,
b’ iadsan a’ chuibhreann a bha ’n dàn dhomh;
agus a-chaoidh cha ruig mi fàire
om faic mi Loch Harport ’s taigh mo mhàthar
far an robh cridhealas is gàire
aig luaidhean ri linn mo chàirdean;
agus chan fhaic mi an Cuilitheann cràcach
ag èirigh thar Minginis mo shàth-ghaoil.
Mo shàthghal goirt
mar a tha mi nochd
is dàl nam bochd rim ùidh.
Cha bhàs nan triath
a chràidh mi riamh,
ach càs is dìol luchd rùin.
A’ chainnt ’s an ceòl
a chleachd mi òg
air falbh mar sgleò bhom shùil,
is èibhneas smuain
mo chèille ’s luaidh
thar rèis a’ chuain bhom dhùil.
Am Bràcadal
nam bruthach cas,
nan cluaintean glasa, m’ ùidh;
am Minginis
as grinne slios,
as guirme pris, mo rùn;
an Eilean Sgitheanach
nam beann sgiamhach,
nam monadh riabhach,
mo chiall ’s mo smaoin;
an Eilean uachdrach
a’ Chuilithinn ghruamaich,
nan loch suaineach,
mo luaidh ’s mo ghaol;
an eilean uallach
nam beann fuara,
nan sruth luaineach,
nan cluaineag caomh;
an eilean aoibhneach
nan cridhe saidhbhir,
nan spiorad coibhneil,
le loinn-chruth faoil.
’S e gnothach bochd a tha san fhògradh
nuair tha an cruaidh-chàs an tòir air;
dh’fhoghlaim mise siud dhomh fhìn
nuair sheòl mi anns an Annie Jane.
Thog sinn siùil am bàgh Bharraigh
latha fiadhaich, oidhche challa,
is chaidh na siùil a-mach ’nan stiallan
air cùl Bhatarsaigh le siaban
agus cathadh mara fiadhaich.
Chaidh an Annie Jane ’na clàran
leamsa ’s le luchd mo chàirdean.
Chan fhaca mi Aimeireaga chianail,
Òir shluig a’ mhuir mhòr ’na beul mi.
’S e gnothach bochd a bha sa bhàthadh
nuair nach robh feum no stàth ann.
’S mise Chlio mhòr Sgitheanach,
tha mi ainmeil thar cheudan:
tha mi fiosrach feadh an t-saoghail,
is eòl dhomh dàn is dàl nan daoine.
Bha mi latha an Srath Shuardail
agus thàinig gaoir gum chluasan:
chuala mi corranach nan truaghan
a bha am Mormhair a’ ruagadh
à Boraraig is Suidhisnis uaine
gu taobh eile nan cuantan.
Thug mi sùil air Dùis MhicLeòid
’s cha do mheall a’ bhreug mo bhròn.
’S mise Clio mhòr Leòdhais,
choisich mi cho fad’ ’s a dh’fhòghnadh
air an t-slighe ealamh dheònach ud
à Beàrnaraigh gu Steòrnabhagh.
’S mise Chlio gun chion àrdain,
Òir chunnaic mi Faghaid na Pàirce:
’s mise Chlio gheur-chùiseach:
tha fhios agam cò às gach Dùsgadh.
’S mise Clio bhrònach Mhuile;
chunnaic mi fraineach ’na tuiltean.
’S mise Clio na Hearadh;
phioc mi anns na creagan sear ud.
’S mise Clio Innse Gall:
chunnaic mi allaban is call,
chuala mi pìob mhòr MhicCruimein
agus a’ chaora mhaol a’ criomadh.
’S mise Clio Inbhir Nis:
sheas mi leam fhìn anns an sgrios
a bh’ air Druim Athaisidh shuas ud
nuair a nochd feasgar an uabhais:
chunnaic mi Teàrlach Ruadh a’ teicheadh
agus Alasdair Ruadh ’na chlosaich.
Chualas an corranach ’s an caoineadh
ann am mèilich nan caorach.
’S mise Clio na Galltachd:
’s aithne dhomh breòiteachd is dallabhrat;
chunnaic mi am mèinnear ’na thràill daorsa
ach chunnaic mi ròs dearg Chluaidh a’ sgaoileadh
’na bhrat cumhachdach mòr feirge
’s MacGill-Eain a’ togail meirghe.
’S mise Clio na h-Èireann:
a Dhia, fhuair mise mo lèireadh
le gort Bliadhn’ a’ Bhuntàta,
le fòirneart, bochdainn is ànradh;
ach a dh’aindeoin na truaighe
’s mise Chlio mhòr uallach,
Òir chunnaic mi Ó Conghaile ’s am Piarsach,
Wolfe Tone, MacGearailt agus Emmet.
’S mise Clio mhòr Shasainn:
cha b’ e mo chuibhreann-sa a b’ fhasa:
chunnaic mi Tyler is John Ball,
Kett is Dudley olc is More,
Lilburne, ’s air Drochaid Ath Bhuirg
MacThòmais le daga ’s gach dòrn;
Blake is Shelley len cràdhlot,
ioma Pàirc is Dachaigh Stàiteil.
’S mise Clio na Spàinne:
’s ann agamsa tha fhios air àmhghar:
bha mi ’m Madrid is Barsalòna,
chunnaic mi gaisge agus fòirneart,
gach fulangas agus gach truaighe,
a dh’aindeoin spàirn cridhe ’n uabhair.
’S mise Clio na Frainge;
chunnaic mi ’n t-Ar-a-mach caillte,
’s chunnaic mi La Commune le bròn,
le h-àmhghar, le gaisge ’s le glòir.
’S mise Clio na h-Eadailte:
chunnaic mise sealladh eagalach
nuair bha ’m Via Appia fo chroisean-ceusta
Spartacus ’s nan Tràillean euchdach;
chunnaic mi de bhòidhche na dh’fhòghnadh,
agus cuideachd bàs Mhatteoti.
’S mise Clio na Grèige,
chunnaic mi daorsa le creuchdan,
agus Metaxas na brèige
a dh’aindeoin gliocais is èigse.
’S mise Clio nan Innsean,
chunnaic mi a’ ghort nach innsear,
chunnaic mi spùilleadh is breugan,
Nehru is Gandhi ’nan èiginn;
chunnaic mi bochdainn thar smaointean,
ceann-crìche a’ chinne-daonna.
’S mise Clio na Gearmailte:
a Dhia, ’s mise chunnaic alla-cheò
air cor is cridhe nan daoine,
Liebknecht, Thaelmann is daorsa.
’S mise Clio na Sìne;
fhuair mise mo chuid fhìn dheth;
ach ghlac mi slabhraidhean Tatu Hò
’s chaidh an truaighe ’na glòir.
’S mise Clio an t-saoghail:
shiubhail mi beanntan, glinn is raointean,
bailtean agus monaidhean faoine,
ach chan fhacas mòran faochaidh.
Leugh mi Plato is Rousseau,
Voltaire, Condorcet agus Cobbett,
Kant, Schopenhaur, Hume, Fichte,
Marx, Lenin, Blok, Nietzsche.
’S mise Clio an t-saoghail:
dh’obraich mi m’ aiseag air Saothach nan Daoine,
bha mi aig Batal a’ Chumhaing
agus an Leningrad san iomairt
mun Phàileis nuair thàinig sruth
dhe na Boilseabhaich ’nan ruith.
Smeòrach mis’ air Ùrlar Phabail,
ach cha d’ fhuair mi mòran cadail.
| |
Seall a-mach, an e ’n là e,
’s mi ri feitheamh na fàire,
’s mi ri coimhead a’ Chuilithinn
gus an tulgadh bhith sàsaicht’;
seall a-mach, an e mhadainn
a tha balladh nan speuran;
agus faic an e ’n ròs dearg
a tha ’g òradh nan slèibhtean?
|
’S mise Clio an t-saoghail:
tha mo shiubhal sìorraidh, aognaidh,
ach gu tric ’s ann dh’èireas an lasair
a dh’fhadas eanchainn, cridhe ’s anam.
Bha mi ’n Leipzig le ùidh
nuair sheas Dimitrov air beulaibh cùirt,
’s chuala mi uiread ’s a chuala
mi riamh roimhe ’n uair ud.
Chunnaic mi ’na chaoir bheò uile
spiorad beadarrach an duine,
anam aigeannach a’ churaidh,
eanchainn eagarra nam mullach,
aigne sìor-bhuadhach gun chlaoidh,
cridhe geal-ghathach an t-saoi;
cuibhle na h-Eachdraidh a’ dol mun cuairt.
Oirre cha toir an domhain buaidh.
| |
Thèid a’ chuibhle mun cuairt
is tionndaidh gu buaidh an càs.
Nàile, chì mise bhuam
onfhadh a’ chuain gun tràigh;
chì mi bàrcadh nan stuadh
agus bàirlinn le gruaim mhòir àird:
bidh an latha sin buan
’s bidh na beanntan fo nuallan àigh.
Cha d’ fhàg Clio an Dùn
dh’aindeoin truaighe ’s cion lùiths bho chian,
ged a b’ fhalbhach a mùirn
air àirdean thar dùil ’s air sliabh;
’s ann a labhair i rium:
chan eil teagamh nach fhaicear fìor
an dòchas ’s an dùil,
ceann aighir is uìdh nan cliar.
|
Chunnaic mi bogadaich aodann bhochd
an iomairt na fairge fo lochd:
aig a’ Mhound an Dùn Èideann
mhothaich mi an làmh ag èirigh
os cionn plubartaich na fairge
a dhèanamh grèim air an fhalbhan,
an sop fiughair bha dol seachad
’s an cridhe falamh a’ spreadhadh.
Chunnaic mi air sràidean Ghlaschu
agus air sràidean Dhùn Èideann
agus air sràidean Lunnainn
crìoch dheireannach an lèiridh;
’s ag èirigh à bochdainn ’s à acras,
à cruaidh-chàs ’s à creuchdan
meirghe mhòr dhearg an spioraid
nach leagar an dèidh èirigh.
Choimhead mi air a’ Chuilitheann,
air an tàinig caochladh tulgaidh.
A shàr-churaidh, ’s ann bha t’ aodann
geàrrt’ an gnùis nam mullach aosta;
bha sgal aigeannach do chridhe
toirt luasgain air Sgurra nan Gillean:
bha bàrcadh spèis a’ chinne-daonna
a’ toirt a’ chrathaidh air an aonach.
| |
Ma tha crìoch air a cur ro neach
ach ise chuir e fhèin,
’s ma ràinig duine beò i,
gun d’ fhairich i do cheum.
|
